Στο πλαίσιο εξέτασης των τάσεων παραπληροφόρησης στην Ευρώπη, το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Ψηφιακών Μέσων (EDMO) μαζεύει στοιχεία από όλα τα μέλη του στην Ευρώπη αναφορικά με την θεματολογία που κάλυψαν τον προηγούμενο μήνα. Αυτή η αναφορά περιέχει οπτικοποιημένα στοιχεία για το ποιά θέματα απασχόλησαν τους οργανισμούς fact-checking στην Ευρώπη και δίνουν μια συνολική εικόνα των αφηγημάτων παραπληροφόρησης που περνάνε εθνικά σύνορα και εμφανίζονται με διαφορετικές μορφές σε πολλαπλές χώρες. Δεδομένου του ενδιαφέροντος που εμφανίζει αυτή η συνολική προσέγγιση στην ταυτοποίηση των τάσεων παραπληροφόρησης ανά διαφορετικές χρονικές περιόδους, ως FactReview παρουσιάζουμε αυτά τα στοιχεία στα ελληνικά με συνοπτική περιγραφή ώστε να υπάρχει η δυνατότητα, για όποιον ενδιαφέρεται, παρακολούθησης της κατάστασης διασποράς ψευδών ισχυρισμών στην Ευρώπη.
Τα δεδομένα της αναφοράς και τα θέματα παραπληροφόρησης
Για την 34η αναφορά του EDMO χρησιμοποιήθηκαν 1,729 άρθρα fact-checking από 36 Οργανισμούς και η περίοδος που καλύπτουν είναι 1-31 Μαρτίου.Οι οργανισμοί που συμμετείχαν στην 34η αναφορά: 15min, AFP, APA, Correctiv, Delf, Demagog.cz, Demagog.pl, Demagog.sk, DPA, DW, Eesti Päevaleht, EFE Verifca, Ellinika Hoaxes, Eurocomunicare, Fact Check Cyprus, Factcheck Vlaanderen, FactReview, Faktisk, FranceTV, Funky, Greece Fact Check, InfoVeritas, Lakmusz, Logically Facts, Maldita, Medizin transparent, Newtral, Oštro, PagellaPolitica/Facta, Polígrafo, Pravda, Re:Baltica, The Journal Fact-Check, TjekDet, Verifca RTVE, Verifca Θα βρείτε ολόκληρη την 34η αναφορά του EDMO στα αγγλικά εδώ και στα ελληνικά εδώ.
Η αύξηση στα θέματα κακόβουλης παραπληροφόρησης για τον πόλεμο στην Ουκρανία παρατηρείται από τον Νοέμβριο του 2023, ενώ το ποσοστό αυτών των θεμάτων διπλασιάστηκε τους τελευταίους δύο μήνες, από 7% τον Ιανουάριο σε 14% τον Μάρτιο. Επιπλέον, αυξήθηκαν ελαφρώς οι ψευδείς ισχυρισμοί σχετικά με την κλιματική αλλαγή και την κοινότητα LGBTQ+. Η κακόβουλη παραπληροφόρηση σχετικά με την Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει σταθερή, ενώ η παραπληροφόρηση για τα ζητήματα μετανάστευσης μειώθηκε ελάχιστα. Τον Μάρτιο η παραπληροφόρηση για την COVID-19 και τον πόλεμο μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς σημείωσαν τα χαμηλότερα καταγεγραμμένα ποσοστά από την αρχή καταγραφής μέσω των αναφορών του EDMO.
Ενδεικτικά, κάποια από τα θέματα που καλύφθηκαν τον Ιανουάριο είναι τα εξής:
- Παραπληροφόρηση σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία – 240 άρθρα (14%)
- Παραπληροφόρηση σχετικά με την κλιματική αλλαγή – 136 άρθρα (8%)
- Παραπληροφόρηση σχετικά με την Ευρωπαϊκή Ένωση – 135 άρθρα (8%)
- Παραπληροφόρηση σχετικά με θέματα μετανάστευσης – 92 άρθρα (5%)
- Παραπληροφόρηση σχετικά με την πανδημία της COVID-19 – 75 άρθρα (4%)
- Παραπληροφόρηση σχετικά με τον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς – 56 άρθρα (3%)
- Παραπληροφόρηση κατά της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας – 45 άρθρα (3%)
Δηλώσεις του Μακρόν για ευρωπαίους στρατιώτες στην Ουκρανία οδήγησε σε αύξηση κακόβουλης παραπληροφόρησης
Μετά τις δηλώσεις του γάλλου Προέδρου Εμανουέλ Μακρόν για την πιθανότητα αποστολής ευρωπαίων στρατιωτών στην Ουκρανία για να βοηθήσουν το Κίεβο στον πόλεμο ενάντια στην Ρωσία, πρώτα στα τέλη Φεβρουαρίου και στην συνέχεια στα μέσα Μαρτίου, σημειώθηκε αύξηση της κακόβουλης παραπληροφόρησης. Συγκεκριμένα παρατηρήθηκε πιο έντονη διασπορά δυο αφηγημάτων που κυκλοφορούσαν ήδη, το ένα αναφορικά με την πιθανότητα κλιμάκωσης του πολέμου (ένα αφήγημα που προώθησαν και ρώσοι αξιωματούχοι) και το άλλο για τον ίδιο τον Μακρόν.
Κλιμάκωση – Στην Γαλλία κυκλοφόρησε σύνδεσμος, ο οποίος υποτίθεται πως παρέπεμπε στην ιστοσελίδα του Γαλλικού Υπουργείου Ενόπλων Δυνάμεων, στον οποίο γίνονταν κάλεσμα για στράτευση 200,000 στρατιωτών που θα στέλνονταν στην Ουκρανία. Στην Πολωνία κυκλοφόρησαν ψευδείς ισχυρισμοί για εμπλοκή της χώρας στον πόλεμο εναντίον της Ρωσίας και αποστολή στρατευμάτων στην Ουκρανία, ενώ οι ίδιοι ισχυρισμοί έκαναν λόγο για εκχώρηση δικαιοδοσίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση για να αποφασίσει αν θα γίνει υποχρεωτική στράτευση στην χώρα. Στην Ουγγαρία κυκλοφόρησε ο ψευδής ισχυρισμός ότι γερμανός στρατηγός δήλωσε πως περιμένουν πόλεμο με την Ρωσία μέσα σε 5 χρόνια. Στην Εσθονία κυκλοφόρησε ο ψευδής ισχυρισμός ότι γαλλικά στρατεύματα κινούνταν ήδη προς την Ουκρανία. Στην Ισπανία και την Πορτογαλία εντοπίστηκε ο ψευδής ισχυρισμός ότι η Πορτογαλία ξεκίνησε να καλεί του εφέδρους ενώ θέσπισε πρόστιμο 500 ευρώ αν κάποιος αρνούνταν να πολεμήσει στην Ουκρανία.
Εμανουέλ Μακρόν – Ο γάλλος Πρόεδρος στοχοποιήθηκε στο πλαίσιο δύο διαφορετικών αφηγημάτων που κυκλοφόρησαν ευρέως στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τα οποία σχετίζονταν άμεσα με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Το ένα αφήγημα σχετίζονταν με τις διαδηλώσεις των αγροτών (ένα θέμα που εκμεταλλεύτηκαν εκτενώς κέντρα κακόβουλης παραπληροφόρησης υπέρ της Ρωσίας όπως αναλύθηκε σε πρόσφατη αναφορά του EDMO), και το άλλο αφορούσε τρανσφοβικούς ψευδείς ισχυρισμούς για την σύζυγο του Μπριτζίτ. Αντίστοιχο αφήγημα, στο πλαίσιο ρωσικής προπαγάνδας, στόχευσε στο παρελθόν τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι.
*Σε αυτό το σημείο θυμίζουμε τον ορισμό μας για τον όρο “αφήγημα κακόβουλης παραπληροφόρησης”: Ένα σαφές μήνυμα το οποίο εντοπίζεται σε μια ομάδα αναρτήσεων, το οποίο μπορεί να αποδειχθεί πως είναι ψευδές χρησιμοποιώντας μεθοδολογία ελέγχου γεγονότων.
Κακόβουλη παραπληροφόρηση για την επίθεση στο Crocus City Hall και άλλα αφηγήματα κατά της Ουκρανίας
Η τρομοκρατική επίθεση στο Crocus City Hall, έναν συναυλιακό χώρο κοντά στην Μόσχα, στις 22 Μαρτίου, οδήγησε σε κύμα κακόβουλης παραπληροφόρησης ανά την Ευρώπη. Ξεχωριστή αναφορά του EDMO έδειξε πως οι ψευδείς ισχυρισμοί ακολούθησαν τις προσπάθειες του Κρεμλίνου να κατηγορήσει την Ουκρανία για την τρομοκρατική επίθεση για την οποία ανέλαβε την ευθύνη η ISIS. Από τα δεδομένα που συλλέχθηκαν μέσα από την παρούσα αναφορά προκύπτει πως κάποιοι από τους εν λόγω ισχυρισμούς ήταν οι πιο δημοφιλείς ανάμεσα στους ψευδείς ισχυρισμούς που εντοπίστηκαν τον Μάρτιο στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Μεταξύ άλλων κυκλοφόρησαν ψευδείς ισχυρισμοί για υποτιθέμενη σχέση των υπεύθυνων της επίθεσης με την Ουκρανία. Σημαντική ήταν επίσης η κυκλοφορία ενός ψηφιακά επεξεργασμένου βίντεο (deepfake) του Γραμματέας του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας και Άμυνας της Ουκρανίας Αλεξέι Ντανίλοφ στο οποίο υποτίθεται πως επικροτούσε την επίθεση. Το βίντεο προβλήθηκε λίγες ώρες μετά την επίθεση από το ρωσικό κανάλι NTV και στη συνέχεια κυκλοφόρησε στα social media.
Τον Μάρτιο κυκλοφόρησαν επίσης ψευδείς ισχυρισμοί για την Ουκρανία σύμφωνα με τους οποίους ευρωπαίοι πολίτες κινδύνευσαν από ουκρανικά πυρομαχικά, μετανάστες και εξαγωγή προϊόντων. Άλλοι ψευδείς ισχυρισμοί έκαναν λόγο για στρατιώτες που λιποτάκτησαν και προσπάθησαν να φύγουν από την χώρα, ότι ο πόλεμος είναι στημένος και πως ουκρανοί πολίτες καλωσορίζουν ρώσους στρατιώτες όταν εισέρχονται στις πόλεις τους.
Παραπληροφόρηση με χρήση λογισμικού τεχνητής νοημοσύνης
Το ποσοστό παραπληροφόρησης με χρήση υλικού που δημιουργήθηκε με λογισμικό AI παρέμεινε σταθερό τον Μάρτιο. Από τα 1,729 άρθρα fact-checking τα 87 χρησιμοποίησαν αυτή την τεχνική για διασπορά κακόβουλης παραπληροφόρησης. Αυτό αντιστοιχεί στο 5% του συνόλου το ίδιο με τον Φεβρουάριο.
Πέρα από την προαναφερθείσα περίπτωση με βίντεο που υποτίθεται πως δείχνει ουκρανό αξιωματούχο να επικροτεί την τρομοκρατική επίθεση στο Crocus City Hall, κυκλοφόρησαν εικόνες από την πυραμίδα στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι να φλέγεται (οι οποίες συνοδεύτηκαν από τον ισχυρισμό ότι την φωτιά προκάλεσαν μετανάστες), κατασκευασμένες εικόνες διαδηλώσεων αγροτών στην Πολωνία και ψεύτικες εικόνες από υποτιθέμενη προώθηση αντρικής κούκλας η οποία είναι έγκυος.
Οι 4 ιστορίες με την μεγαλύτερη κυκλοφορία στην Ευρωπαϊκή Ένωση
■ Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν είναι συγγενής αξιωματούχου των Ναζί (το εν λόγω αφήγημα είναι παλιό ωστόσο κυκλοφόρησε ξανά τον Μάρτιο)
● Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξετάζει το σενάριο απαγόρευσης επισκευής οχημάτων που είναι άνω των 15 ετών
▲ Ουκρανός αξιωματούχος παραδέχεται ότι η χώρα του ευθύνεται για την τρομοκρατική επίθεση στην Μόσχα (στην πραγματικότητα το βίντεο ήταν deep fake)
◆ Ένας από τους τρομοκράτες που συνελήφθη για την επίθεση στην Μόσχα είναι τσετσένος διοικητής που πολέμησε για την Ουκρανία εναντίον της Ρωσίας
Ενδεικτικά θέματα επιβεβαιωμένης παραπληροφόρησης σε εθνικό επίπεδο
Σλοβακία:
Ο πρώην πρόεδρος της Ουκρανίας, Πέτρο Ποροσένκο έκανε κάλεσμα για ειρήνη με την Ρωσία.
Ισπανία:
Τα σχολεία των Βάσκων απαγορεύουν στα παιδιά να έχουν φαγητό στο διάλειμμα κατά το Ραμαζάνι.
Γαλλία:
Έρευνα έδειξε ότι τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα μολύνουν 1,850 φορές περισσότερο από τα αυτοκίνητα με μηχανή εσωτερικής καύσης.
Κύπρος:
Μελέτη έδειξε ότι το 86% των παιδόφιλων ήταν ομοφυλόφιλοι ή αμφιφυλόφιλοι.
Η σημασία της αναφοράς και η ροή πληροφοριών από τις χώρες της Ευρώπης
Τα στοιχεία από τις αναφορές του EDMO αποτελούν χρήσιμο υλικό τόσο για ερευνητές όσο και για όσους θέλουν να παρακολουθούν την κατάσταση παραπληροφόρησης εντός της Ευρώπης. Κάθε οργανισμός ελέγχου γεγονότων που συμμετέχει παρέχοντας δεδομένα για την αναφορά στηρίζεται μεταξύ άλλων στο αναγνωστικό κοινό του προκειμένου να μπορεί να εντοπίζει έγκαιρα και αποτελεσματικά ψευδείς ισχυρισμούς. Όταν εντοπίζετε αναρτήσεις ή άρθρα τα οποία θεωρείτε ότι ενδέχεται να μην είναι ακριβή μπορείτε να μας ενημερώνετε τόσο μέσω της φόρμας επικοινωνίας στη σελίδα μας όσο και με άμεσα μηνύματα στα social media.
Συντακτική ομάδα
