Ενώ το fact-checking μπορεί να μοιάζει με σύνθετη διαδικασία στην πραγματικότητα τα βασικά βήματα είναι ιδιαίτερα απλά. Η δυσκολία προκύπτει όταν προσπαθούμε να εξετάσουμε θέματα σε βάθος και με πολύπλευρη τεκμηρίωση όπου και περνάμε στην επαγγελματική πλευρά του αντικειμένου. Αλλά σε καθημερινό επίπεδο ο οποιοσδήποτε μπορεί να κάνει ένα γρήγορο και απλό έλεγχο για να εξακριβώσει αν η φωτογραφία, το βίντεο ή το κείμενο που είδε σε μια ανάρτηση στα social media ή σε κάποια σελίδα είναι πραγματικά ή όχι. Παρακάτω, θα βρείτε την εργαλειοθήκη fact-checking, μια σειρά εργαλείων που οργανώσαμε ανά κατηγορία για να σας βοηθήσει να κάνετε μόνοι σας έναν απλό έλεγχο σε βασικές πληροφορίες μέσα σε λίγα λεπτά. Κάθε εργαλείο που θα βρείτε στην εργαλειοθήκη συνοδεύεται από μια μικρή περιγραφή και τον σύνδεσμο για την σελίδα (ή σελίδες) ή το/τα plugin που θα χρειαστείτε και πώς να τα χρησιμοποιήσετε. Η εργαλειοθήκη θα εμπλουτίζεται όσο αναπτύσσονται νέα εργαλεία, ενώ αν έχετε υπόψιν σαν κάποιο εργαλείο που δεν έχουμε συμπεριλάβει μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μας μέσω email ή social media.
Σετ εργαλείων για έλεγχο ισχυρισμών
-
Μηχανές αναζήτησης
-
Αντίστροφη αναζήτηση εικόνας
-
Αντίστροφη αναζήτηση βίντεο
-
Αποθήκευση σελίδας (archive)
-
Αναζήτηση επιστημονικών μελετών
Όταν θέλουμε να βρούμε πληροφορίες για ένα θέμα που εξετάζουμε ένα από τα πρώτα βήματα είναι να ψάξουμε στοιχεία σε κάποια μηχανή αναζήτησης. Ενώ αυτή η διαδικασία είναι γνωστή πρακτικά σε κάθε χρήστη του διαδικτύου, υπάρχουν ορισμένα εργαλεία και υπηρεσίες που είναι χρήσιμα και δεν αξιοποιούνται συχνά. Ένα από αυτά είναι μηχανές αναζήτησης που δεν είναι εξίσου δημοφιλείς με την Google ή παράμετροι αναζήτησης που κάνουν τη δουλειά μας πιο ακριβή. Ενώ υπάρχουν πολλές μηχανές αναζήτησης, 4 αρκετά χρήσιμες είναι η Google, το DuckDuckGO, η Yandex και η Bing. Η Google έχει μια ειδική επιλογή για εξειδικευμένη αναζήτηση στην οποία μπορούμε να περιορίσουμε τα αποτελέσματα ανάλογα την ημερομηνία, συγκεκριμένες λέξεις κλειδιά ή τύπο αρχείου που ψάχνουμε.
Σύνθετη αναζήτηση Google
DuckDuckGo
Yandex
BingΊσως ένα από τα εργαλεία που επιστρατεύονται συχνότερα στο πλαίσιο του fact-checking. Καθημερινά συναντάμε χιλιάδες εικόνες στα social media και δυστυχώς είναι συχνό φαινόμενο πλέον μια εικόνα να είναι επεξεργασμένη ή να παρουσιάζεται με παραπλανητικό τρόπο.
Για παράδειγμα, μπορεί να δούμε μια εικόνα με τραυματισμένους ανθρώπους σε πεζοδρόμιο και ένα κείμενο που αναφέρει ότι πρόκειται για αποτέλεσμα βόμβας που εξερράγη στο κέντρο της Αθήνας. Ωστόσο, αυτή η εικόνα μπορεί να είναι από βομβιστική επίθεση στην Σουηδία πριν από 5 χρόνια. Πολύ συχνά ένας τέτοιος ισχυρισμός είναι πολύ εύκολο να καταρριφθεί με μια απλή αντίστροφη αναζήτηση εικόνας. Γιατί σε περίπτωση που το περιστατικό που παρουσιάζει η εικόνα είχε γίνει θέμα σε μεγάλα μέσα ενημέρωσης θα μπορέσουμε να βρούμε εικόνες και άρθρα σε μεγάλες μηχανές αναζήτησης τα οποία θα δείχνουν και την ημερομηνία στην οποία έλαβε χώρα το εξεταζόμενο περιστατικό.
Αντίστροφη αναζήτηση εικόνας μπορούμε να κάνουμε με πολλούς τρόπους.
1ος τρόπος: Σελίδες αντίστροφης αναζήτησης εικόνας (Google, Yandex, Bing, TinEye)
Παρακάτω θα βρείτε 4 σελίδες οι οποίες δίνουν την δυνατότητα να ανεβάσετε την εικόνα που θέλετε να ψάξετε ώστε να τη χρησιμοποιήσουν για να κάνουν αναζήτηση στο διαδίκτυο για άλλες εμφανίσεις της.
TinEye2ος τρόπος: Πρόσθετα (plugins)
Για να μη χρειαστεί να κατεβάσετε την εικόνα που θέλετε να ψάξετε και να την ανεβάσετε σε 4 διαφορετικές σελίδες υπάρχει η επιλογή να κάνετε τη διαδικασία αυτόματα με ένα πρόσθετο (plugin) που μπορείτε να βάλετε στον περιηγητή (browser) που χρησιμοποιείτε. Παρακάτω θα βρείτε τους συνδέσμους για το plugin RevEye το οποίο όταν εγκατασταθεί σας επιτρέπει να κάνετε απλά ένα δεξί κλικ στην εικόνα που σας ενδιαφέρει και να κάνετε άμεσα αναζήτηση με όποια σελίδα αναζήτησης θέλετε.
RevEye Mozilla FirefoxΣτην περίπτωση που θέλουμε να ψάξουμε την προέλευση ενός βίντεο δυστυχώς δεν υπάρχει ακόμα κάποιο εργαλείο το οποίο να ψάχνει άμεσα βίντεο με τον ίδιο τρόπο όπως τις εικόνες. Υπάρχει όμως ένα εργαλείο που κάνει κάτι παρόμοιο. Μέσω του InVid μπορούμε να ανεβάσουμε ολόκληρο το βίντεο που μας ενδιαφέρει ή να δώσουμε τον σύνδεσμο του και η σελίδα “σπάει” αυτόματα το βίντεο σε καρέ-φωτογραφίες επιτρέποντας μας να κάνουμε άμεσα αντίστροφη αναζήτηση εικόνας σε όποιο καρέ θέλουμε. Επιλέγοντας ένα καρέ που δεν είναι θολό και δείχνει κάποια χαρακτηριστική σκηνή είναι συνήθως εφικτό να εντοπίσουμε άλλες αναπαραγωγές του βίντεο που μας ενδιαφέρει.
InVidΣτο πλαίσιο του ελέγχου ισχυρισμών, το archiving είναι ένα από τα πιο χρήσιμα εργαλεία. Κατ’ ουσίαν με το archiving παίρνουμε μια ηλεκτρονική φωτογραφία της σελίδας ή της ανάρτησης στα social media που μας ενδιαφέρει η οποία όμως δεν είναι μια εικόνα αλλά στιγμιότυπο του κώδικα της σελίδας όπως ακριβώς ήταν την ημέρα και ώρα που την αποθηκεύσαμε. Αυτό σημαίνει ότι αν ο συγγραφέας του άρθρου που αποθηκεύσαμε κάνει το αμέσως επόμενο λεπτό μια αλλαγή στο άρθρο θα το γνωρίζουμε. Επίσης, με αυτή τη μέθοδο μπορούμε να βρούμε αποθηκευμένες εκδόσεις άρθρων, σελίδων και αναρτήσεων πολλών ετών τα οποία ενδεχομένως να έχουν κατέβει έκτοτε.
Υπάρχουν αρκετές επιλογές για archiving αλλά οι 3 σελίδες που χρησιμοποιούνται περισσότερο είναι το Wayback Machine, το Archive.is και το Perma. Οι 2 πρώτες επιλογές είναι δωρεάν ενώ για το Perma ο εκάστοτε χρήστης έχει δωρεάν 10 archives τον μήνα και για περισσότερα πρέπει να γίνει συνδρομή. Για να αποθηκεύσετε μια σελίδα απλά κάνετε copy-paste τον σύνδεσμο της στην μπάρα αναζήτησης της εκάστοτε υπηρεσίας archiving που χρησιμοποιείται και η σελίδα παράγει αυτόματα το archive.
Wayback Machine
Internet Archive
PermaΣε πολλές περιπτώσεις χρειάζεται να αποκτήσουμε πρόσβαση σε επιστημονικές μελέτες για να εξακριβώσουμε αν ένας ισχυρισμός που γίνεται για την εκάστοτε μελέτη έχει βάση ή όχι. Ενώ πλέον πολλά περιοδικά δίνουν ελεύθερα πρόσβαση σε μεγάλο μέρος των μελετών τους, είναι συχνό φαινόμενο πολλές μελέτες που ψάχνουμε να βρίσκονται πίσω από paywall, δηλαδή να πρέπει να πληρώσουμε για να τις δούμε. Σε αυτές τις περιπτώσεις υπάρχουν εργαλεία που δίνουν στον εκάστοτε αναγνώστη τη δυνατότητα να διαβάσει την μελέτη και το πιο γνωστό εξ αυτών είναι η σελίδα SciHub. Μέσω του SciHub μπορούμε να κάνουμε ένα απλό copy-paste τον τίτλο της μελέτης ή τον σύνδεσμο doi (ένας χαρακτηριστικός σύνδεσμος που ταυτοποιεί την εκάστοτε μελέτη) στην μπάρα αναζήτησης της σελίδας και πλέον έχουμε πρόσβαση για να διαβάσουμε την μελέτη. Το SciHub είναι ελεύθερα προσβάσιμο μέσω αναζήτησης στο Google, αλλά για λόγους ευκολίας θα βρείτε την επιλογή παρακάτω για να πάτε κατευθείαν στη σελίδα.
Επειδή το SciHub έχει σταματήσει να ανανεώνει την λίστα με τις διαθέσιμες μελέτες το 2021, αν θέλετε να βρείτε μια πιο πρόσφατη μελέτη υπάρχει η επιλογή του subreddit “Scholar”. Το Scholar είναι μια κοινότητα στην σελίδα Reddit στην οποία μπορεί να μπει ο οποιοσδήποτε, να κάνει μια ανάρτηση με την μελέτη που θέλει να διαβάσει και αν ένας χρήστης έχει διαθέσιμη την μελέτη μπορεί να μοιραστεί ένα αντίγραφο. Ενώ το Scholar βασίζεται καθαρά στην αλληλεπίδραση μεταξύ χρηστών η κοινότητα είναι ιδιαίτερα ενεργή και συνήθως ένα αίτημα παίρνει απάντηση εντός της μέρας.
Sci-Hub
Reddit Scholar