Η οργανωτική δομή και η μεθοδολογία του FactReview

Στο πλαίσιο ανάλυσης του τεράστιου όγκου πληροφοριών που κυκλοφορεί καθημερινά στα social media και τα διάφορα μέσα ενημέρωσης, οι διάφοροι οργανισμοί ελέγχου γεγονότων (fact-checking) ανά τον κόσμο επιστρατεύουν μια σειρά εργαλείων και μεθόδων για να εξακριβώσουν αν ο εκάστοτε ισχυρισμός έχει βάση.

Εδώ θα εξηγήσουμε τον τρόπο που οργανώνουμε την ομάδα έρευνας και σύνταξης, τόσο για να εντοπίσουμε και να καταρρίψουμε δυνητικά ψευδείς ισχυρισμούς, όσο και για να ελέγξουμε την ποιότητα της δουλειάς μας πριν την δημοσίευση ενός άρθρου. Θα εξετάσουμε επίσης τις μεθόδους και τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε στο FactReview για τον έλεγχο της ακρίβειας του εκάστοτε ισχυρισμού που συναντάμε.

Πριν προχωρήσουμε είναι σκόπιμο να αντιληφθούμε πως αυτές οι οδηγίες και τα εργαλεία αποτελούν ένα πολύ γενικό πρότυπο. Τα εργαλεία ανανεώνονται συνεχώς και ο κάθε ελεγκτής γεγονότων ή ομάδα ελέγχου γεγονότων αξιοποιούν διαφορετικούς αλγορίθμους για να κάνουν τη δουλειά τους αποτελεσματικά, συνυπολογίζοντας μεταξύ πολλών άλλων τις ιδιαιτερότητες της γεωγραφικής τους θέσης και τις κοινωνικοοικονομικες/πολιτικές περιστάσεις. Επιπρόσθετα οι πολιτικές μας εξετάζονται κάθε χρόνο για την αποτελεσματικότητα τους και ανανεώνονται ή εμπλουτίζονται ανάλογα με τα ευρήματα.

Το πρώτο βήμα στην διαδικασία του fact-checking είναι να κάνουμε ανασκόπηση της ειδησεογραφίας και των ισχυρισμών που διακινούνται στο διαδίκτυο από μέσα ενημέρωσης, ιστολόγια και λογαριασμούς social media και να εντοπίσουμε περιπτώσεις ισχυρισμών που ενδέχεται να μην είναι βάσιμοι. Ωστόσο, ο όγκος του περιεχομένου που παράγεται στο διαδίκτυο σε κάθε δεδομένη στιγμή είναι υπερβολικά μεγάλος για να τον εξετάσουμε χειροκίνητα. 

Εδώ επιστρατεύεται λογισμικό το οποίο ομαδοποιεί νέα άρθρα και δημοσιεύσεις στα social media με τρόπο που μας επιτρέπει να κάνουμε ανασκόπηση της ειδησεογραφίας ή των post που γίνονται στα social media με πολύ πιο εύκολο τρόπο και με φίλτρα που επιτρέπουν την ομαδοποίηση.

Αυτά τα λογισμικά ονομάζονται “aggregators” και είναι ένα από τα πιο βασικά εργαλεία στο fact-checking. Για άρθρα που ανεβαίνουν σε μέσα ενημέρωσης και ιστολόγια υπάρχουν χιλιάδες εφαρμογές και σελίδες που επιτρέπουν την ομαδοποίηση του περιεχομένου τους κατά κατηγορίες (aggregation).

Ωστόσο, ενώ οι τεχνολογικές λύσεις για αυτοματοποίηση της εύρεσης πιθανών θεμάτων προς εξέταση αποτελούν σημαντικά εργαλεία, ο πιο πολύτιμος πόρος είναι το ίδιο το κοινό. Οι αναγνώστες οι οποίοι χρησιμοποιούν καθημερινά τα social media και έρχονται σε επαφή με χιλιάδες διαφορετικές σελίδες και χρήστες ενδέχεται να εντοπίσουν ισχυρισμούς ή άρθρα τα οποία θα τους φανούν αβάσιμα ή ανακριβή. Στη συνέχεια μπορούν να μας ενημερώσουν στέλνοντας μας τον σύνδεσμο του άρθρου ή της δημόσιας ανάρτησης που εντόπισαν ώστε να ελέγξουμε την ακρίβεια του επίμαχου ισχυρισμού. Επειδή όπως είπαμε ο όγκος της διακινούμενης πληροφορίας στο διαδίκτυο είναι εντυπωσιακά μεγάλος, η βοήθεια μέσω προσωπικής ενημέρωσης από τους αναγνώστες βοηθάει σε τεράστιο βαθμό την προσπάθεια μας. 

Επομένως, αν θέλετε να μας βοηθήσετε στέλνοντας θέματα που έχετε εντοπίσει και θεωρείτε ότι χρήζουν εξέτασης μπορείτε να μας στείλετε ένα μήνυμα μέσω email εδώ, ή πατώντας το κουμπί κάτω δεξιά για να στείλετε άμεσα ένα μήνυμα στη σελίδα μας στο Facebook μέσω messenger.

Για να μπορούμε να είμαστε αποτελεσματικοί στην δουλειά μας, και δεδομένου του μεγάλου υλικού προς εξέταση, επιλέγουμε προσεκτικά τα θέματα με τα οποία θα ασχοληθούμε. Συγκεκριμένα, δίνουμε προτεραιότητα σε πιο σοβαρά ή άμεσα ζητήματα παραπληροφόρησης με έμφαση σε θέματα που ενδέχεται να θέτουν ανθρώπους σε κίνδυνο (για παράδειγμα ισχυρισμούς ιατρικής φύσεως), να στοχοποιούν μειονοτικές ομάδες του πληθυσμού ή να αφορούν θέματα που χρίζουν άμεσης κατάρριψης (όπως για παράδειγμα απάτες με διαδικτυακούς διαγωνισμούς που μπορεί να εξαφανιστούν μέσα σε λίγες ημέρες). 

Δεν καταρρίπτουμε προσωπικές θέσεις ή απόψεις ούτε περιπτώσεις σάτιρας, αλλά μόνο συγκεκριμένους ισχυρισμούς. Επίσης, στο πλαίσιο διατήρησης ισορροπίας αναφορικά με την κάλυψη πολιτικών θεμάτων ή ισχυρισμών που γίνονται από πολιτικά πρόσωπα, προσπαθούμε, στο πλαίσιο του δυνατού, να εξετάζουμε ισχυρισμούς που προέρχονται από όλο το πολιτικό φάσμα αποφεύγοντας την εστίαση σε ένα πολιτικό κόμμα ή σε ένα μέρος του πολιτικού φάσματος. Όταν σε κάποιο άρθρο μας υπάρχει η οποιαδήποτε άμεση ή έμμεση σύγκρουση συμφερόντων, τόσο σε πολιτικό όσο και σε γενικό πλαίσιο, από αρθρογράφο, ειδικό που χρησιμοποιούμε για διευκρίνηση πληροφοριών ή πρόσωπο από το οποίο παίρνουμε σχόλιο, αυτό δηλώνεται ρητά στο πλαίσιο πλήρους διαφάνειας.

Μια από τις πιο συχνές περιπτώσεις παραπληροφόρησης περιλαμβάνει την παραποίηση και χρήση οπτικοακουστικού υλικού, δηλαδή βίντεο, εικόνες ή ηχητικά ντοκουμέντα για την διάδοση αβάσιμων ισχυρισμών. Όταν λοιπόν έχουμε μια ανάρτηση ή ένα άρθρο που χρησιμοποιούν μια εικόνα ή ένα βίντεο ως βάση ενός ισχυρισμού, ο πιο εύκολος τρόπος να εξετάσουμε την ακρίβεια του ισχυρισμού είναι να εντοπίσουμε την αρχική πηγή του εξεταζόμενου βίντεο ή της εξεταζόμενης εικόνας.

Για τον συγκεκριμένο σκοπό χρησιμοποιούμε μια τεχνική η οποία είναι γνωστή ως “αντίστροφη αναζήτηση εικόνας”. Πρακτικά πρόκειται για μια αναζήτηση, όπως αυτή που κάνουμε για ένα θέμα σε μηχανές αναζήτησης όπως αυτή της Google, απλά αντί για κείμενο ψάχνουμε με βάση μια εικόνα.

Υπάρχουν αρκετές υπηρεσίες για τον εν λόγω σκοπό, αλλά οι 4 πιο γνωστές είναι η Google, η Yandex, το TinEye και το Bing Image Search. Αυτή η διαδικασία μπορεί να γίνει χειροκίνητα ή αυτόματα. Στη περίπτωση που θέλουμε να ψάξουμε χειροκίνητα, κατεβάζουμε την εικόνα που μας ενδιαφέρει και την ανεβάζουμε στην κάθε υπηρεσία ξεχωριστά. Η ίδια διαδικασία μπορεί να γίνει αυτόματα με χρήση ειδικού πρόσθετου (plugin), το οποίο μας επιτρέπει να ψάξουμε για την εικόνα που μας ενδιαφέρει κάνοντας απλά ένα δεξί κλικ και επιλέγοντας την υπηρεσία με την οποία θέλουμε να ψάξουμε.

Όλες αυτές τις υπηρεσίες μπορείτε να τις βρείτε στην εργαλειοθήκη fact-checking του FactReview, ένα τμήμα της σελίδας μας στο οποίο έχουμε οργανώσει εργαλεία για έλεγχο πληροφοριών ανα κατηγορία. Θα βρείτε την εργαλειοθήκη εδώ. Σχετικό παράδειγμα άρθρου μας στο οποίο εντοπίσαμε την αναπαραγωγή ψευδούς ισχυρισμού με χρήση παλαιότερης εικόνας ως πρόσφατης, χρησιμοποιώντας την τεχνική αντίστροφης αναζήτησης εικόνας, θα βρείτε εδώ.

Στην περίπτωση που προσπαθούμε να εντοπίσουμε πιθανή παλαιότερη αναπαραγωγή ενός βίντεο ακολουθούμε μια διαφορετική διαδικασία. Μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν ελεύθερα προσβάσιμα εργαλεία για αυτόματη αναζήτηση με βάση ένα βίντεο, όπως υπάρχουν για αναζήτηση με βάση μια εικόνα. Επομένως για να βρούμε παλιότερη αναπαραγωγή ενός βίντεο πρέπει να το χωρίσουμε στα επιμέρους καρέ του, δηλαδή σε μικρά στιγμιότυπα (εικόνες) από κάθε δευτερόλεπτο, και να ψάξουμε με βάση αυτές τις εικόνες. Πρακτικά λοιπόν πρόκειται για μια παραλλαγή της αντίστροφης αναζήτησης εικόνας.

Ενώ μπορούμε να κάνουμε αυτή τη διαδικασία χειροκίνητα, βγάζοντας μόνοι μας στιγμιότυπα από το βίντεο, υπάρχει τρόπος να αυτοματοποιήσουμε τη διαδικασία. Αυτό γίνεται μέσω μιας πλατφόρμας η οποία ονομάζεται InVid και αποτελεί μια συλλογή εργαλείων για ανάλυση οπτικοακουστικού υλικού. Ένα από αυτά τα εργαλεία είναι ο διαχωρισμός καρέ ενός βίντεο το οποίο μπορούμε είτε να ανεβάσουμε στην πλατφόρμα του InVid ως αρχείο ή να δώσουμε τον σύνδεσμο του βίντεο. Η πλατφόρμα στην συνέχεια χωρίζει αυτόματα το βίντεο στα επιμέρους καρέ και μας δίνει την δυνατότητα να κάνουμε άμεσα αντίστροφη αναζήτηση εικόνας με κάποια σχετική υπηρεσία, όπως για παράδειγμα το Google Images.

Το InVid βρίσκεται επίσης στην εργαλειοθήκη fact-checking του FactReview που θα βρείτε εδώ. Σχετικό παράδειγμα άρθρου μας στο οποίο εντοπίσαμε την αναπαραγωγή ψευδούς ισχυρισμού με χρήση παλαιότερου βίντεο ως πρόσφατου, χρησιμοποιώντας την πλατφόρμα του InVid, θα βρείτε εδώ.

Ένας κοινός παρονομαστής σε κάθε διαφορετικό θέμα που εξετάζουμε ως FactReview είναι η προσπάθεια χρήσης πρωτογενών στοιχείων και πηγών. Όπου αυτό δεν είναι εφικτό επιλέγουμε αναφορές και ανασκοπήσεις στοιχείων από επίσημους φορείς παρέχοντας πάντα τις παραπομπές για κάθε αναφορά που γίνεται στα άρθρα μας.