Η εν λόγω ανάλυση βασίστηκε σε στοιχεία από οργανισμούς που ανήκουν στο δίκτυο fact-checking του EDMOΟργανισμοί που συνέβαλαν στην ανάλυση: Greece Fact Check, Pagella Politica/Facta news, 15min, AFP, Correctiv, Demagog.cz, Demagog.sk, DW, Ellinika Hoaxes, Fact Check Cyprus, Faktabaari, Kallkritikbyran, Maldita, Newtral, Ostro, Poligrafo, Pravda.org.pl, The Journal – FactCheck. Μπορείτε να βρείτε την αρχική αναφορά στα αγγλικά εδώ.
Ακόμα και όταν αποκαλύπτεται, η ρωσική προπαγάνδα και η κακόβουλη παραπληροφόρηση συνεχίζει να εξαπλώνεται στην Ευρώπη. Τον Φεβρουάριο του 2024, η Υπηρεσία Viginum, η οποία λειτουργεί υπό την Γενική Γραμματεία Εθνικής Άμυνας και Ασφάλειας (SGDSN) της Γαλλίας, δημοσίευσε μια έκθεση στην οποία ανακοίνωσε την ταυτοποίηση μιας ρωσική εκστρατείας κακόβουλης παραπληροφόρησης μεγάλης κλίμακας στην Ευρώπη.
Λίγες εβδομάδες μετά τη δημοσίευση της έκθεσης, το EDMO μπορεί να επιβεβαιώσει ότι η εκστρατεία έχει επεκταθεί σημαντικά στην Ευρώπη, και ιδιαίτερα στην ΕΕ.
Το δίκτυο Pravda στην έκθεση της Υπηρεσίας Viginum
Το δίκτυο των ιστοσελίδων ονομάστηκε “Portal Kombat” από την έκθεση της Viginum, και ένας από τους κύριους στόχους του φέρεται να είναι η διάδοση φιλορωσικής κακόβουλης παραπληροφόρησης και προπαγάνδας σε διάφορες γλώσσες της ΕΕ – ιδίως στα Γαλλικά, Γερμανικά, Ισπανικά και Αγγλικά – μέσω ενός δικτύου ιστοσελίδων-αντιγράφων με το όνομα Pravda* που δημιουργήθηκαν το 2023 και ενεργοποιήθηκαν στο δεύτερο μισό του έτους.
Συγκεκριμένα, η γερμανική έκδοση ήταν η πρώτη που δημιουργήθηκε, τον Φεβρουάριο του 2023, ενώ οι άλλες (Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά και Πολωνικά) κυκλοφόρησαν τον Ιούνιο του 2023.
Η έκθεση της Viginum αναφέρεται επίσης σε άλλες παραμέτρους της επιχείρησης “Portal Kombat” που στοχεύουν Ουκρανούς και Ρώσους, αλλά σε αυτήν την έρευνα η εστίαση είναι στην ΕΕ και στο δίκτυο Pravda που ιδρύθηκε εδώ.
Μια εκστρατεία χειραγώγησης και διαστρέβλωσης πληροφοριών από εξωτερικούς παράγοντες ενόψει των ευρωεκλογών;
Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι η ημερομηνία λήξης όλων των ιστοσελίδων Pravda – αυτών που εντοπίστηκαν από την Viginum και των άλλων που ταυτοποιήθηκαν από το EDMO, όπως θα εξηγηθεί στις επόμενες παραγράφους – είναι ένα έτος μετά την καταχώρισή τους, καλύπτοντας έτσι τον Ιούνιο του 2024, όταν θα διεξαχθούν οι εκλογές της ΕΕ.
Η μόνη εξαίρεση που εντοπίστηκε είναι η γερμανική, pravda-de.com, η οποία λήγει 2 χρόνια μετά τη δημιουργία της, τον Φεβρουάριο του 2025, ένα έτος δεν θα κάλυπτε την περίοδο των εκλογών της ΕΕ. Είναι λοιπόν πιθανό να υποθέσουμε ότι η δημιουργία αυτού του δικτύου αποτελεί προσπάθεια χειραγώγησης του δημόσιου διαλόγου, κυρίως ενόψει των ευρωεκλογών, μέσω της έναρξης μιας εκστρατεία χειραγώγησης και διαστρέβλωσης πληροφοριών από εξωτερικούς παράγοντες (Foreign Information Manipulations and Interference – FIMI).
Ακόμα και μετά την αποκάλυψή του από την Viginum πριν από δύο μήνες, ο πολλαπλασιασμός αυτών των ιστοσελίδων στην ΕΕ δεν σταμάτησε. Μάλιστα, το δίκτυο επεκτάθηκε σημαντικά. Η ενεργοποίηση ιστοσελίδων Pravda τον Απρίλιο του 2024 στα Ελληνικά, Ιταλικά, Βουλγαρικά, Δανικά και Ολλανδικά έγινε αντιληπτή από μέλη του δικτύου ελέγχου γεγονότων του EDMO (Greece Fact Check, Pagella Politica και Facta news) τα οποία αποφάσισαν να ξεκινήσουν μια έρευνα για την καλύτερη κατανόηση της εμβέλειας, των χαρακτηριστικών και του αντίκτυπου αυτού του δικτύου.
Γι αυτόν τον λόγο, το EDMO εξέδωσε ένα ερωτηματολόγιο στα μέλη του και πραγματοποίησε πρόσθετη έρευνα.
Γεωγραφική διάδοση
Από τις έρευνες του EDMO προέκυψε ότι μέσα σε διάστημα μίας εβδομάδας (20-26 Μαρτίου 2024), το δίκτυο Pravda ενεργοποιήθηκε σε 19 χώρες της ΕΕ: Ελλάδα, Ιταλία, Ολλανδία, Δανία, Κροατία, Τσεχία, Σλοβακία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Φινλανδία, Σουηδία, Πορτογαλία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Ουγγαρία, Κύπρος, Ιρλανδία, Σλοβενία. (Αυστρία, Βέλγιο, Μάλτα και Λουξεμβούργο δεν καλύπτονται άμεσα, αλλά γλωσσικά καλύπτονται από άλλα μέσα).
Κατά την ίδια περίοδο (20-26 Μαρτίου 2024) οι ιστοσελίδες Pravda ενεργοποιήθηκαν επίσης σε χώρες της Ευρώπης που δεν είναι κράτη μέλη της ΕΕ. Συγκεκριμένα οι ιστοσελίδες Pravda ενεργοποιήθηκαν στις Νορβηγία, Μολδαβία, Βοσνία, Αλβανία και Βόρεια Μακεδονία. Επίσης εντοπίστηκε ενεργοποίηση αυτών των σελίδων ακόμη και εκτός Ευρώπης, στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία (CAR), τον Νίγηρα, την Ταϊβάν και την Ιαπωνία.
Μέσα σε μόλις μία εβδομάδα, ιδρύθηκαν ιστοσελίδες Pravda σε τουλάχιστον 28 χώρες ανά τον κόσμο, αλλά είναι πιθανό ότι έχουν στοχοποιηθεί και άλλες χώρες.
Πηγές
Όλες οι ιστοσελίδες Pravda χρησιμοποιούν το ίδιο είδος πηγών, συγκεκριμένα ρωσικά, κρατικά ή ελεγχόμενα, μέσα ενημέρωσης, όπως το Tass, το RIA, το Lenta και το Tsargrad. Επίσης χρησιμοποιούν λογαριασμούς Telegram στα Ρωσικά, οι αναρτήσεις των οποίων μεταφράζονται αυτόματα στις τοπικές γλώσσες, φιλορωσικούς λογαριασμούς Telegram που δημοσιεύουν στις τοπικές γλώσσες (συνήθως περιεχόμενο που έχει μεταφραστεί αυτόματα) και αξιόπιστες πηγές (σε σπάνιες περιπτώσεις) όταν δημοσιεύουν περιεχόμενο που μπορεί να θεωρηθεί ευνοϊκό προς την Ρωσία. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι αυτά τα φιλορωσικά κανάλια στο Telegram έχουν επίσης παρουσία σε άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ειδικά στο X (πρώην Twitter).
Συχνά, οι ιστοσελίδες Pravda αναδημοσιεύουν περιεχόμενο από συγκεκριμένους λογαριασμούς, γεγονός που υποδηλώνει υψηλό όγκο αυτοματοποίησης, και ο κοινός τρόπος λειτουργίας τους υποδεικνύει σαφώς έναν συντονισμό πίσω από τις δημοσιεύσεις.
Ψευδές περιεχόμενο
Όπως αναφέρθηκε ήδη, το περιεχόμενο των ιστοσελίδων Pravda είναι κυρίως προπαγάνδα και κακόβουλη παραπληροφόρηση. Μερικά παραδείγματα κακόβουλης παραπληροφόρηση είναι άρθρα για γαλλικά στρατεύματα που υποτίθεται πως βρίσκονται ήδη στην Ουκρανία, ισχυρισμός ότι η Olena Zelenska, η σύζυγος του προέδρου Zelensky, γελάει με τις απώλειες των ουκρανικών οικογενειών, ισχυρισμός ότι φιλοουκρανοί γερμανοί πολιτικοί είναι ναζί, υποτιθέμενη υποστήριξη δυτικών ελίτ για μια παγκόσμια δικτατορία που θέλει τρίτο παγκόσμιο πόλεμο εναντίον της Ρωσίας, και ούτω καθεξής.
Όγκος δημοσιεύσεων
Όλες οι ιστοσελίδες Pravda δημοσιεύουν όλο το εικοσιτετράωρο, κάθε ημέρα, και ο όγκος των δημοσιεύσεων είναι πολύ μεγάλος. Μια ανάλυση των διαφόρων εκδόσεων του δικτύου “Pravda” σε αρκετές γλώσσες στις 20 Απριλίου έδωσε την παρακάτω εικόνα.
Αυτό δείχνει ότι το δίκτυο ιστοσελίδων Pravda χρησιμοποιεί υψηλό επίπεδο αυτοματοποίησης και ελάχιστη έως καθόλου ανθρώπινη εποπτεία. Αυτό το επίπεδο οργάνωσης καθιστά το δίκτυο εξαιρετικά αποτελεσματικό στη δημοσίευση μεγάλου όγκου περιεχομένου. Επίσης, αυτή η διάρθωση είναι αρκετά αποδοτική από οικονομική άποψη, παρότι η ποιότητα της μετάφρασης είναι κακή σε ορισμένες γλώσσες.
Αντίκτυπος
Σύμφωνα με τους οργανισμούς του δικτύου EDMO, παρά την ευρεία διάδοση του δικτύου και τον μεγάλο όγκο δημοσιεύσεων, η επίδραση των ιστοσελίδων Pravda ήταν μέχρι τώρα πολύ μικρή, ενώ σε ορισμένες χώρες ήταν σχεδόν ανύπαρκτη.
Είναι πιθανό η λειτουργία να είναι δομικά αδύναμη. Η αδυναμία της θα μπορούσε να είναι ακούσια, αλλά είναι πιθανό να πρόκειται για μια «ψεύτικη» επιχείρηση, για να διερευνηθούν οι αντιδράσεις και τα μέτρα που λαμβάνονται από τις τοπικές αρχές και τις αρχές της ΕΕ, για μελλοντική βελτίωση της πρακτικής. Είναι επίσης πιθανό το δίκτυο που δημιουργήθηκε πρόσφατα να χρησιμοποιηθεί πιο αποτελεσματικά σε μια επόμενη φάση, πιο κοντά στην ημερομηνία των ευρωεκλογών.
Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, είναι σίγουρο ότι έχει δημιουργηθεί ένα τεράστιο δίκτυο φιλο-Κρεμλινικών ιστοσελίδων Pravda το οποίο λειτουργεί πλέον με σχετική ευκολία και μεγάλο βαθμό αυτοματοποίησης. Αυτό το δίκτυο διαδίδει φιλο-ρωσική προπαγάνδα και αφηγήματα κακόβουλης παραπληροφόρησης σε όλες τις γλώσσες της ΕΕ, καλύπτοντας όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ άμεσα ή έμμεσα.
Συμπέρασμα
Η παρούσα έκθεση καταδεικνύει ότι τα δίκτυα παραπληροφόρησης μπορούν να δημιουργηθούν εύκολα και να λειτουργήσουν με λίγη προσπάθεια, χρησιμοποιώντας εκτεταμένο αυτοματισμό. Συγκεκριμένα για το δίκτυο Pravda, προς το παρόν, η κατάσταση δεν είναι ακόμη ιδιαίτερα ανησυχητική, δεδομένης της ελάχιστης επίδρασής του. Αλλά θα είναι σημαντικό να παρακολουθείται η κατάσταση, για να εντοπιστεί αμέσως οποιαδήποτε πιθανή κλιμάκωση στη χρήση και την αποτελεσματικότητά του και να ενημερωθούν όλα τα σχετικά ενδιαφερόμενα μέρη, όπως οι αρμόδιοι θεσμοί και οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης.
*Οι ιστοσελίδες του δικτύου Pravda έχουν τη διεύθυνση url pravda-xx.com, όπου «xx» είναι οι κωδικοί χώρας δύο γραμμάτων (για παράδειγμα gr για την Ελλάδα). Φυσικά, υπάρχουν και άλλοι ιστότοποι και ειδησεογραφικά πρακτορεία «Pravda». Ένα εξ αυτών για παράδειγμα, το https://pravda.org.pl/, είναι μέλος του δικτύου ελέγχου γεγονότων EDMO – και δεν συνδέεται με την επιχείρηση «Portal Kombat».
Thanos Sitistas – Iδρυτής του Greece Fact Check, και μέλος του Συμβουλευτικού Συμβουλίου IFCN
Tommaso Canetta – Aναπληρωτής διευθυντής της Pagella Politica/Facta News και συντονιστής των δραστηριοτήτων ελέγχου γεγονότων EDMO
Enzo Panizio – Δημοσιογράφος στην Pagella Politica/Facta News και EDMO
Συντακτική ομάδα
